Usprawnianie mózgu i wspieranie uczenia się metodami kinezjologii edukacyjnej

Kinezjologia Edukacyjna zwana także metodą Dennisona (Educational Kinesiology – w skrócie Edu-K, której częścią jest Gimnastyka Mózu ® ,  jest metodą rozwojowej, wychowawczej i terapeutycznej pracy z ciałem i umysłem. 

Kinezjologia Edukacyjna uczy i pokazuje w praktyce możliwości wykorzystania naturalnego ruchu fizycznego do organizowania pracy mózgu i ciała w celu samostrukturalizującego uczenia się (doświadczenia) i twórczej samoregulacji jednostki.

Praktyczna prostota tej metody i jej skuteczność są uderzające, stąd początkowy dystans lekarzy i pedagogów, którzy powątpiewali w te rewelacje.

Warto więc wspomnieć,  że metoda  ma już ponad 30 lat a jej twórca – dr  Paul Dennison jest wybitnym praktykiem – jego odkrycia opierają się na zrozumieniu współzależności rozwoju fizycznego, opanowywania języka i osiągnięć intelektualnych. Przez dziewiętnaście lat pomagał dzieciom i dorosłym w w Centrum Uczenia się (Yalley Remedial Group Leaming Center) w Kalifornii. Otrzymał doktorat z wyróżnieniem na Uniwersytecie Kalifornijskim, jego metoda zyskała uznanie w USA i na świecie. Jest założycielem Fundacji Kinezjologii Edukacyjnej. Jeden z głównych osrodków metody – MIĘDZYNARODOWY INSTYTUT NEUROKINEZJOLOGII™  – Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów ma swoją reprezentację w Polsce – patrz http://kinesiology.pl/indexpl.htm .  Polskie Stowarzyszenie Kinezjologów zrzesza wielu dyplomowanych instruktorów. Centrum Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN włączyło Kinezjologię Edukacyjną do programu szkolenia przeznaczonego dla psychologów, pedagogów, nauczycieli i rodziców.

Popularną pozycją dostępną na rynku polskim jest książka „Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł. Podstawy Kinezjologii Edukacyjnej”autorstwa dr Carly Hannaford. Autorka podaje w niej szereg argumentów ilustrujących wielki wpływ ruchu na życie człowieka i pokazuje jak się ruszać , aby w pełni uaktywnić nasze możliwości uczenia się. Prezentuje ona czytelnikowi m.in. zestaw prostych ćwiczeń fizycznych – gimnastykę mózgu wg P. Dennisona.

Podobny pogląd i praktyczne ćwiczenia oferuje metoda Fildekreista , a wpływ ruchu na stymulację mózgu był opisywany także przez pedagogów – patrz np. ćwiczenia podane przez Verę F. Birkenbihl w jej książce „Szkoła bez stresu” – Dom Wydawniczo-Księgarski KOS, Katowice 1999.

Nazwa omawianej metody –  „kinezjologia” wywodzi się od greckiego rdzenia „kinesis” oznaczającego ruch. Kinezjologia zajmuje się badaniem ruchu ciała ludzkiego. Pedagogiczna kinezjologia jest systemem umożliwiającym uczniom w dowolnym wieku rozwinięcie ich potencjalnych możliwości zablokowanych w ciele.

Stosowne ćwiczenia opracował Paul Dennison na podstawie doświadczeń, które zdobył w walce z własną dysleksją i wadą wzroku, w pracy z dziećmi oraz w pracy z ludźmi, którzy doznali uszkodzeń mózgu w różnych wypadkach. 
Dr Paul Dennison odkrył proste ruchy, które mają bezpośrednio wpływ na stymulację mózgu.

Np. skuteczność uczenia się zależy, jak wiadomo, od współpracy prawej i lewej półkuli mózgowej. Jeśli jakieś części naszego umysłu są „wyłączone”, pojawiają się trudności w czytaniu, pisaniu, liczeniu, rozumieniu, zapamiętywaniu  i uczeniu się. Taki stan, w którym tylko jedna z naszych półkul mózgowych jest aktywna nazywa się switchingiem (ang. switch=wyłącznik). W utrudniającym nam pracę i naukę stanie switchingu można przebywać latami. Ten stan pogłębia się tym bardziej, im bardziej wysilamy się i staramy robić postępy.  Dennison wysunął tezę, że niektórzy „zanadto się starają” przez co osłabiają mechanizm integracji mózgu niezbędny do efektywnego uczenia się.
 Tylna część mózgu odpowiada za odbiór informacji, które jednak są niedostępne dla przednich części mózgu odpowiedzialnych za „nadawanie” czy też „ekspresję”. Owa niezdolność do „ekspresji” czyli uzewnętrzniania tego, czego się uczeń nauczył prowadzi do syndromu niepowodzeń szkolnych. Rozwiązaniem tego problemu jest uczenie się całym mózgiem dzięki zmianie wzorca ruchowego oraz ćwiczeniom ruchowym zawartym w „gimnastyce mózgu”. Umożliwiają one włączanie tych części mózgu, które były dla nich uprzednio niedostępne. Kinezjologia Edukacyjna  nawiązuje do bardzo wczesnego etapu uczenia się przez ruch. Ćwiczenia  mózgu mają na celu przywrócenie zablokowanych na skutek stresu, oraz wypracowanie nowych, połączeń nerwowych, po których biegną impulsy do kory mózgowej, gdzie odbywa się właściwy proces uczenia się. Są one także sposobem na problemy szkolno-wychowawcze. Ćwiczenia te także usuwają zmęczenie, energetyzują, odprężają i relaksują.

Metody i techniki wykorzystywane kinezjologii są zwłaszcza stosowane  w terapii dzieci głęboko niepełnosprawnych intelektualnie.

Wymieńmy główne zastosowania. Ćwiczenia gimnastyki mózgu usprawniają:

• Pamięć krótko i długotrwałą 
• Koncentrację i zdolności skupienia uwagi 
• Koordynacje ruchową 
• Funkcje grafomotoryczne: kaligrafia, krzywe pismo 
• Proces pisania i czytania (pisania twórczego)
• Spostrzeganie wzrokowe, umiejętność różnicowania i rozumienia symboli, koordynację wzrokowo-ruchową 
• Proces myślenia: umiejętność formułowania myśli, abstrakcyjne myślenie
• Rozumienie ze słuchu, pisanie ze słuchu, umiejętność wykonywania poleceń  
• Wymowę oraz wpływają na zdolność poprawnego formowania myśli, abstrakcyjne myślenie 
• Zdolności matematyczne (tabliczka mnożenia, zapamiętywanie cyfr, rachunki) 
• Umiejętność adekwatnego komunikowania się ze sobą i otoczeniem 
• Pełniejsze rozumienie sytuacji społecznych i rozwiązywanie problemów.

Ćwiczenia z gimnastyki mózgu poprzez ćwiczenia relaksujące i stabilizujące układ nerwowy wpływają na zmniejszenie objawów nadruchliwości występujących u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo.

Ponieważ wyobrażanie sobie ruchu stymuluje te same połączenia nerwowe, co rzeczywiście wykonany ruch, to namiastką ćwiczeń (gdy nie ma ku nim sposobności) może być samo dokładne wyobrażanie sobie ich wykonywania.

Paul Dennison odkrył, że funkcje mózgu ludzkiego są w pewnym sensie trójwymiarowe. Proces kształcenia będzie łatwy i miły, pod warunkiem, że zostanie poprowadzony w wielu kierunkach (wielowymiarowo):

• wymiar lateralizacji (lewa i prawa półkula mózgowa),
• wymiar koncentracji (pień mózgu i płat czołowy),
• wymiar stabilności (system limbiczny wraz z korą mózgową).

Odpowiednio do tego ćwiczenia tworzą grupy, a ćwiczenia z grup powinno się mieszać.

 

Przykłady ćwiczeń kinezjologii edukacyjnej:

WYMIAR LATERALNOŚCI – ćwiczenia na przekraczanie środkowej linii ciała.

Ćwiczenie przypominające marsz w miejscu

Podnieś do góry prawe kolano i dotknij do niego lewą ręką (najlepiej łokciem), następnie do podniesionego lewego kolana dotknij prawą ręką.

Wykonuj takie ruchy naprzemienne (jedna z podstawowych zasad), które usprawniają pisanie, słuchanie, czytanie i rozumienie, koordynację ruchową lewej i prawej strony ciała, wzmacniają oddech, powodują wzrost energii, poprawiają wzrok i słuch.

Inne podobne ćwiczenia naprzemienne (zwane też krzyżowymi) w miejscu:

Podskoki raz na jednej nodze raz na drugiej, klepnięcie prawą ręką uniesionej z tyłu lewej stopy itp.

• „Leniwe ósemki” – ćwiczenie wykonuj rysując lub wodząc oczami za przedmiotem po kształcie położonej ósemki (znaku nieskończoności). Ruch zaczynaj zawsze od środka w lewo do góry – lewą ręką, następnie prawą ręką i kończ obydwoma rękoma połączonymi razem.

Zastosowanie – koordynacja wzroku, obwodowe widzenie, aktywizacja mózgu dla przekraczania środkowej wizualnej linii, integracja półkul mózgowych, mechanizm czytania (ruch oczu z lewej do prawej), rozpoznawanie znaków przy pisaniu, czytanie ze zrozumieniem.

• Alfabetyczne ósemki – (modyfikacja leniwej ósemki), najpierw narysuj kilka leniwych ósemek a potem wpisz w kształt leżącej ósemki małe litery alfabetu, zachowując kierunek w lewo do góry.

Zastosowanie – zasady pisowni, twórcze pisanie, koordynacja ,,ręka – oko”, rozpoznawanie i kodowanie symboli, zdolności manualne, precyzja ruchów, ortografia.

• Słoń – wykonujemy te same ruchy co przy „leniwych ósemkach” , tak jakby robił to słoń. Kładziemy lewe ucho na lewym ramieniu i patrzymy wzdłuż wyciągniętego ramienia-trąby słonia (grzbietem dłoni do góry), nogi w kolanach lekko ugięte, mały rozkrok. Rysuj ręką w powietrzu obszerne leniwe ósemki (ucho przyklejone do ramienia). Całe ciało prostuj.

Zastosowanie – przekroczenie środkowej audytywnej linii ciała, stymulacja mowy wewnętrznej, twórcze myślenie, słuchanie własnego głosu, rozwój pamięci długoterminowej, zintegrowane widzenie, słyszenie i ruch; mowa, pismo, zapamiętywanie. Ćwiczenie to rozluźnia mięśnie szyi i oczu.

• Rysowanie oburącz – na płaszczyźnie przeznaczonej do rysowania narysuj oś symetrii na wprost nosa, rysuj obydwoma rękoma jednocześnie tak, by rysunek z jednej strony był zwierciadlanym odbiciem drugiej strony. Można rysować w powietrzu na  planszy wyimaginowanej.

Zastosowanie – koordynacja, ,,ręka-oko”, przekraczanie środkowej kinestetycznej linii ciała, uświadomienie przestrzeni wokół siebie oraz wzrokowe rozróżnianie, śledzenie oczami za ruchem ręki w różnych kierunkach, pisanie, umiejętności matematyczne.

• Rowerek – ruchy naprzemienne na leżąco – wykonaj to ćwiczenie na miękkiej powierzchni. Podnieś ręce i głowę do góry, obejmij głowę dłońmi i podtrzymuj ją. Prawym łokciem dotykaj lewego kolana, potem lewym łokciem prawego kolana, itd. Oddychaj rytmicznie.

Zastosowanie – integracja lewej i prawej strony ciała, czytanie, umiejętność słuchania, pismo, zasady pisowni, matematyka.

• Krążenie szyją -unosimy barki do góry, pochylamy głowę do przodu i łagodnie kołyszemy z boku na bok. Odchylamy głowę do tyłu i ćwiczymy krążenie tak jak poprzednio. Powtarzamy to ćwiczenie przy barkach opuszczonych.

Zastosowanie – Usuwa napięcie, rozluźnia, poprawia przepływ krwi do mózgu.

WYMIAR KONCENTRACJI – ćwiczenia rozciągające

• Sowa – jedną ręką chwyć mocno mięśnie barku, głowę powoli odwracaj w lewo a potem w prawo, podbródek trzymaj prosto. Głową sięgaj maksymalnie w prawo i w lewo, aby rozluźnić mięśnie szyjne. Zrób wdech, gdy głowa jest w skrajnym położeniu tu gdzie ręka trzyma ramię, wydech w czasie obrotu głowy. Powtórz trzymając drugą ręką drugie ramię.

Zastosowanie – przekraczanie środkowej linii audialnej, słuchanie własnego głosu, doskonalenie dialogu wewnętrznego, rozwój luźnego ruchu oczu, słuchanie ze zrozumieniem, mowa i ustny komunikat, matematyczne wyliczenia, pamięć, praca z komputerem.

• Zginanie stopy – usiądź, zegnij nogę w kolanie i połóż ją na udzie drugiej nogi, tak by zewnętrzna kostka dotykała uda. Końcami palców chwyć podstawę i miejsce mocowania mięśnia podudzia, następnie zginaj i prostuj stopę.

Zastosowanie – integracja tylnych i przednich części mózgu, rozwój wyraźnej mowy i językowych umiejętności, zrozumienie w czasie czytania i słuchania, zdolność twórczego pisania, zdolność podążania za logiką zadania i dokończenia go.

• Aktywna ręka – podnieś rękę do góry, chwyć ją drugą ręką. Podniesiona ręka stawia opór ręce trzymającej na wydechu w czterech kierunkach: w stronę głowy, do przodu, do tyłu, od ucha. Powtórz wszystko zmieniając ręce.

Zastosowanie  – rozwój wyraźnej mowy i zdolności językowych, rozluźnianie przepony, koordynacja ,,ręka-oko”, kaligrafia, zasady pisowni, twórcze pisanie.

• Pompowanie piętą – stań prosto, odstaw jedną nogę do tyłu stawiając ją na palcach. Na wydechu zegnij w kolanie nogę stojącą z przodu a piętę tylnej nogi staraj się postawić na podłodze. Na wdechu podnoś się, prostując przednią nogę i podnosząc piętę tylnej nogi. Tylna noga powinna być wyprostowana. Zmień nogi.

Zastosowanie – integracja tylnych i przednich części mózgu, rozwój wyraźnej mowy i językowych umiejętności, słuchanie ze zrozumieniem, czytanie ze zrozumieniem, zdolności twórczego pisania, zdolności do zakańczania rozpoczętego procesu.

• Luźne skłony (sięganie po piłkę) – usiądź, skrzyżuj nogi w kostkach, zrób luźny skłon tułowia do przodu wyciągając ręce przed siebie (jakby oddając ciało działaniu przyciągania ziemskiego).

Zastosowanie – odczuwanie uziemienia i stabilności, wzrokowej integracji, czytanie ze zrozumieniem, liczenie w pamięci, abstrakcyjne myślenie.

• Wypady – rozstaw nogi szerzej od pleców, przekręć nogi tak by stopy były ustawione do siebie pod kątem prostym, Zegnij jedną nogę w kolanie i przenieś nogi, drugą nogę trzymaj prosto. Tułów trzymaj prosto. Zrób wypad na zgiętą nogę i odwróć głowę w stronę zgiętej nogi.

Zastosowanie – przekraczanie i praca w środkowej strefie ciała, rozwój percepcji przestrzennej, relaksacji całego ciała, zrozumienia, aktualizacji pamięci krótkoterminowej.

• Wahadło – opuść podbródek maksymalnie w dół, poruszaj głową powoli od jednego ramienia do drugiego, oddychaj swobodnie.

Zastosowanie – obuoczne patrzenie, umiejętności pisania, czytania, stabilności, uziemienia, rozluźnienia centralnego układu nerwowego; głośne czytanie, ciche czytanie, mowa, język.

• Oddychanie przeponowe  Zrób wdech nosem. Najpierw oczyść płuca, robiąc krótkie wydechy przez zaciśnięte wargi (wyobraź sobie że chcesz utrzymać piórko w powietrzu). Po tym wydech możesz robić nawet nosem. Połóż ręce na brzuchu, na wdechu ręce podnoszą się a na wydechu opuszczają się. Zrób wdech i licz do trzech, zatrzymaj oddech na trzy sekundy, wydychaj licząc do trzech, znowu zatrzymaj oddech na trzy sekundy. Powtórz całość jeszcze raz.

Zastosowanie – rozluźnienie centralnego układu nerwowego, ustalenie rytmu ruchów kości czaszki; czytanie, głośne czytanie, mowa.

• Kołyska – usiądź na podłodze, ręce lekko ugięte oprzyj z tyłu utrzymując tułów podniesiony. Nogi zegnij w kolanach i podnieś stopy do góry. Usuń napięcie w jednym biodrze potem w drugim, robiąc nieduże ruchy nogami.

Zastosowanie – rozwój zdolności do pracy w środkowym polu ciała, umiejętności wzrokowego śledzenia za ruchami w kierunku od lewej do prawej strony, nawyki skupiania uwagi i zrozumienia.

• Kobra – usiądź, oprzyj dłonie na stole, trzymaj plecy rozluźnione, zacznij oddychać tak jakby od podstawy kręgosłupa. Skup się na oddechu tak jakby był źródłem twej siły (a nie pracą mięśni).

Zastosowanie – przekraczanie środkowej linii ciała, , rozluźnienie centralnego układu nerwowego, obuoczne widzenie, zgodna praca obojga oczu, słuchanie ze zrozumieniem, umiejętności mowy, kontrola motoryki precyzyjnej.

WYMIAR STABILNOŚCI – ćwiczenia energetyzujące

• Woda – stresy psychologiczne i wywołane przez otoczenie zmniejszają poziom wody w ciele, prowadzą do odwodnienia w komórkach. Woda jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu limbicznego. Należy pić 25 ml. wody na każdy kilogram  masy ciała, szczególnie podczas stresu. Woda aktywizuje mózg dla elektrycznych i chemicznych reakcji między mózgiem a układem nerwowym; wszystkie umiejętności szkolne poprawiają się.
• Punkty uziemienia  – końcami palców jednej ręki dotknij brody pod dolną wargą, a palce drugiej ręki połóż na górnej części kości łonowej. Patrz w dół (na podłogę).

Zastosowanie – praca w polu środkowym, stabilność, uziemienie (wodzenie oczami w dole dla rozwoju umiejętności widzenia z bliska), umiejętności organizacyjne (ruch oczu w pionie i poziomie), umiejętność nie gubienia wierszy i kolumn w czasie czytania, pisanie i prace matematyczne.

• Punkty na myślenie – jedną ręką masuj miękkie miejsca pod obojczykami z lewej i prawej strony klatki piersiowej, a drugą połóż na pępku.

Zastosowanie – przekazanie informacji od prawej półkuli do lewej połowy ciała i odwrotnie, stymulacja aorty, zwiększenie potoku elektromagnetycznej energii, likwiduje odwracanie liter i cyfr, prawidłowo układa ciało podczas czytania.

• Punkty równowagi – jedną rękę połóż na wgłębieniu u podstawy czaszki za uszami a drugą na pępku. Zmień położenie rąk.

Zastosowanie – pobudzenie i koncentracja świadomości, podejmowanie decyzji, rozluźnienie napięcia przy ruchu szczęk i kości czaszki, rozumienie podtekstu napisanego ,,między wierszami”, punktu widzenia autora tekstu, krytyczna ocena i podejmowanie decyzji, umiejętność rozróżniania przy pisaniu i matematyce.

• Punkty przestrzeni  (podobne do Punktów uziemienia) – końcami palców jednej ręki dotknij miejsca między górną wargą a nosem, drugą rękę połóż tuż powyżej kości łonowej. Wzrok skieruj do góry. Zamień ręce.

Zastosowanie – zdolności pracy w polu środkowym, rozluźnienie centralnego układu nerwowego, percepcja głębokości wyobrażenia, zdolności widzieć blisko i daleko, umiejętności organizacyjne, skupienie na zadaniu.

• Pozycja Dennisona – I -usiądź, skrzyżuj nogi w kostkach, wyciągnij ręce przed siebie i przekręć dłonie grzbietami do siebie tak, by kciuki były skierowane w dół. Teraz przełóż jedna rękę przed drugą tak by dłonie dotykały się wewnętrznymi stronami (kciuki nadal są skierowane w dół), skrzyżuj palce dłoni, zegnij ręce w łokciach i oprzyj skrzyżowane ręce na piersi. Zamknij oczy, język połóż na podniebieniu. Oddychaj swobodnie. Podczas wdechu język przyciskaj do podniebienia a w czasie wydechu rozluźniaj go.

II – nogi w lekkim rozkroku oparte o podłogę, końce palców obu dłoni dotykają się. Oczy język i oddech jak w części I.

Zastosowanie – emocjonalna stabilność, ,,uziemienie”, zwiększenie uwagi, swobodny ruch kości czaszki, wyraźne słyszenie, mowa, pisanie prac kontrolnych.

• Pozycja Cooka. Ćwiczenie składa się z 2 części. Najpierw zakładamy lewą nogę na prawą tak, by oprzeć kostkę na kolanie. Następnie prawą ręką obejmujemy lewą nogę pod palcami. Siedzimy przez minutę głęboko oddychając z zamkniętymi oczami. W 2 części siadamy zwyczajnie, składamy dłonie tak, by dotykały się czubkami palców i przez następną minutę głęboko oddychamy.

Zastosowanie – ćwiczenie pobudza korę mózgowa, poprawia koncentrację, łagodzi stresy.

• Punkty pozytywne – dotknij lekko końcami palców punktów, które znajdują się na czole, bezpośrednio nad oczami, równo po środku między linią włosów a brwiami.

Zastosowanie  – wzmocnienie czołowych części mózgu, osłabienie reakcji odruchów wymuszonego działania, pozytywny wpływ na procesy nauki pisania, matematyki , pamięci długoterminowej.

• Kapturek myśliciela – dużymi palcami i kciukiem chwyć małżowinę uszną i masuj ją (odciągając do tyłu i ściskając). Masaż zaczynaj od góry i przesuwaj się w dół do płatka ucha.

Zastosowanie – przekraczanie środkowej audytywnej Unii (mającej związek z uwagą słuchową, rozpoznawaniem, rozróżnianiem, percepcją, pamięcią), słuchanie własnego głosu w czasie mówienia, dobrej pracy pamięci krótkoterminowej, doskonalenie dialogu wewnętrznego, zgodnego słuchania obydwoma uszami, słuchanie ze zrozumieniem, wystąpienia publiczne, śpiew, gra na instrumencie.

• Energetyczne ziewanie – dotknij końcami palców miejsca na zębach tuż przed miejscem gdzie łączy się dolna szczęka z górną, masuj te miejsce, lekko otwórz usta, wyobraź sobie, że ziewasz.

Zastosowanie – percepcja sensoryczna, motoryczne funkcje oczu i mięśni, odpowiadających za dźwięk i żucie, procesy utleniania w organizmie, uwaga i percepcja wzrokowa, komunikacja, umiejętność wybierania potrzebnej informacji, głośne czytanie, twórcze pisanie, wystąpienia publiczne.